Lymfoedeem

Wat is het?

Het lymfestelsel is een transportsysteem dat in nauwe verbinding staat met de bloedsomloop. Het is opgebouwd uit lymfevaten en is vergelijkbaar met de structuur van de bloedbaan. Het lymfestelsel zorgt voor de afvoer van lymfevocht.

Op de kruispunten van grote lymfevaten bevinden zich lymfeknopen, ook wel lymfeklieren genoemd. Doordat het lymfestelsel en de bloedvaten met elkaar in contact staan, komen stoffen die aanwezig zijn in het lymfevocht terecht in de bloedbaan en worden ze zo uitgescheiden.

De functies van het lymfestelsel zijn:

• afvoer van overtollig vocht met afvalstoffen uit de weefsels;
• afweer tegen infecties;
• productie van lymfe uit weefselvocht.

Bij lymfoedeem is er onvoldoende afvoer van vocht via de lymfebanen met een abnormale opstapeling van eiwitten en vocht in het lichaamsweefsel als gevolg. Op termijn worden de lymfewegen die nog werken overbelast en zetten ze uit. Bijgevolg worden de kleppen in de lymfewegen aangetast en lekt het lymfevocht door de verhoogde druk uit de lymfewegen, waardoor de huid opzwelt.

Meestal komt lymfoedeem voor ter hoogte van de benen en/of armen, maar het kan ook voorkomen aan het hoofd- en halsgebied, de borstkas, de buik of de schaamstreek.

Symptomen

Algemene kenmerken

Algemene kenmerken van lymfoedeem zijn:

• zwelling
• vermoeidheid en zwaar gevoel van het betrokken lidmaat
• gespannen, pijnlijk gevoel van de huid
• licht verkleurde, gladde huid
• bewegingsbeperking
• later stadium: huidafwijkingen en bindweefseltoename in de lymfewegen
• infecties

Kenmerken per stadium

Lymfoedeem komt voor in verschillende stadia. Hieronder vind je het uitzicht en de symptomen per stadium:

Ontstaan

Primair lymfoedeem

Aangeboren lymfoedeem of primair lymfoedeem ontstaat door een onvoldoende aanleg of het niet goed functioneren van de lymfevaten. Het kan zich onmiddellijk bij de geboorte uiten of pas jaren later, wanneer het intacte gedeelte van het lymfatisch systeem overbelast geraakt. Primair lymfoedeem kan uiteindelijk vaak tweezijdig worden. De meeste vormen van lymfoedeem zijn niet erfelijk, hoewel er wel vaak aanleg in een familie kan bestaan.

Secundair lymfoedeem

Secundair of verworven lymfoedeem komt veel vaker voor. Het kan ontstaan door een trauma, chirurgische ingreep, bestraling of infectie. Een vaak voorkomende vorm van lymfoedeem in de arm treedt op na een operatie voor borstkanker waarbij de lymfeklieren uit de oksel verwijderd worden. Lymfoedeem in het been wordt ook vaak vastgesteld na een chirurgische ingreep voor spataders of na de behandeling van gynaecologische tumoren.

Risicofactoren

Vaak is het ook een progressieve ziekte die meer en meer naar voren komt naarmate men ouder wordt, waarbij bepaalde risicofactoren ook een rol spelen:

• roken
• alcohol
• overgewicht
• onvoldoende activiteit of beweging
• een (eerdere) huidinfectie zoals wondroos
• insectenbeten
• een kneuzing met bloeduitstorting
• belemmering van de afvoer van lymfe, bijvoorbeeld door knellende kleding
• trombose in een arm of been

Wanneer een dokter zien?

Het is belangrijk om bij het vermoeden van lymfoedeem een arts te raadplegen. Zoals hierboven uitgelegd is de behandeling van lymfoedeem in een vroeg stadium belangrijk omdat de resultaten dan veel beter zijn dan bij behandeling in een later stadium: ‘voorkomen is beter dan (te laat) genezen’. Het is belangrijk dat de vergevorderde huid en onderhuids veranderingen voorkomen worden omdat deze onomkeerbaar zijn.

Diagnose

De diagnose van lymfoedeem wordt gesteld op basis van:

1. Klinisch onderzoek bij de arts

2. Volumemeting van het lidmaat

3. Beeldvorming

• Doppler-duplexonderzoek
• MRI-scan
• CT-scan
• Spectroscopie

Bij een spectroscopie worden door elektrodes niet-voelbare stroom door de huid gestuurd om de aanwezigheid van vocht buiten de cellen in het weefsel op te sporen.

4. Lymfofluoroscopie

Na onderhuidse inspuiting van een fluorescente stof wordt met een camera de opbouw van het oppervlakkige lymfestelsel in beeld gebracht. Daardoor kunnen we de behandeling optimaliseren.

5. Lymfescintigrafie

Bij een lymfescintigrafie worden de lymfebanen van de armen of de benen in beeld gebracht. Hiermee kunnen we zien of er sprake is van lymfoedeem en hoe uitgesproken dit is.

De meest uitgevoerde onderzoeken zijn een doppler-duplexonderzoek en een lymfoscintigrafie.

Behandeling

De vroegtijdige behandeling van lymfoedeem is belangrijk, vooral om latere complicaties te vermijden. Door er zo vroeg mogelijk bij te zijn en het oedeem te verminderen, zullen huids en onderhuids weefsel veranderingen worden tegengegaan en infecties voorkomen worden.

De behandeling van lymfoedeem vergt wel veel discipline en doorzettingsvermogen van de patiënt.

De behandeling verschilt voor pitting en non pitting lymfoedeem. Bij pitting oedeem kan het oedeem nog in omvang afnemen. Na een intensieve ontstuwingsfase volgt de onderhoudsfase. Bij non pitting oedeem is ontstuwen niet langer mogelijk: we gaan meteen over naar de onderhoudsfase.

Zonder behandeling neemt het oedeem meestal toe met als gevolg dat de huid en onderhuids weefsels gaan verlitteken en vatbaar worden voor infecties. Deze infecties zorgen op hun beurt voor verdere schade aan de huid , onderhuidse structuren en lymfevaten.

Conservatieve behandeling

• Decongestieve lymfatische therapie (DLT)
• Lymfetaping

Chirurgie

Lymfoedeem opereren we doorgaans niet. Enkel als de combinatie van de voorgaande therapieën onvoldoende resultaat geeft, kan het overwogen worden. Mogelijke chirurgische technieken zijn:

• liposuctie: wegzuigen van onderhuids vet en lymfevocht
• lymfoveneuse shunt: aanleggen van een verbinding tussen de lymfevaten en het veneuse systeem
• lymfekliertransplantatie
• debulking en reductiechirurgie
• reconstructieve methodes

Laatste publicatiedatum: 10/01/2024
Verantwoordelijk auteur: Dr. Willaert Willem